Zespół Aspergera to nie choroba, której objawy można
wyleczyć. Terapeuci radzą, by postrzegać zespół Aspergera jako odmienny wzorzec
budowania relacji z otoczeniem. Może on dotyczyć nie tylko dzieci i młodzieży,
ale także dorosłych. Nierzadko rozpoznaje się go u w pełni dojrzałych osób,
które przez większość życia musiały same zmagać się ze skutkami swojej
przypadłości. Takie osoby również mają szansę, aby poprzez terapię zrozumieć
istotę swoich zaburzeń i rozpocząć życie w zgodzie ze sobą i innymi ludźmi.
Zespół Aspergera to stosunkowo nowa jednostka
diagnostyczna, której kryteria diagnozy opracowano w 1992 roku (wtedy też
wprowadzono ją do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10). Jednak przypadki
tego łagodnego zaburzenia ze spektrum autyzmu opisywano już kilkadziesiąt lat
wcześniej.
W 1944 roku Hans Asperger, austriacki lekarz
pracujący w dziecięcej klinice psychiatrycznej w Wiedniu, zauważył, że kilkoro
jego pacjentów odbiega zachowaniem od reszty grupy. Cechowały ich wysoki poziom
inteligencji, ciekawe zainteresowania, posługiwanie się bogatym słownictwem, ale
też trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, problemy z komunikacją
pozawerbalną i niezdarne ruchy.
Zespół Aspergera jest łagodnym zaburzeniem rozwoju.
Występują trzy podstawowe objawy:
1. problemy w nawiązywaniu relacji międzyludzkich;
2. trudności z komunikowaniem się;
3. niezwykłe zainteresowania oraz nadmiernie
usztywnione, stereotypowe wzorce działań.
Zespół Aspergera i autyzm dzieli jednak zasadnicza
różnica: osoby z Aspergerem ZAWSZE od urodzenia prawidłowo rozwijają mowę i nie
mają problemów z procesami myślowymi; są całkowicie sprawne intelektualnie i
rozumują prawidłowo. Natomiast osoby z autyzmem mogą mieć opóźniony rozwój mowy
i niepełnosprawność intelektualną, która najczęściej ujawnia się jeszcze przed
3 rokiem życia.
Zespół Aspergera – objawy
Wśród szczegółowych zachowań typowych dla zespołu
Aspergera można wyróżnić:
trudności
z poznawaniem nowych osób i poszerzaniem kręgu znajomych – osoby z ZA zazwyczaj
nie mają wielu przyjaciół. Nie oznacza to, że nie mają potrzeby kontaktu z
drugim człowiekiem – swoje relacje z innymi opierają jednak nie na poczuciu
bliskości i więzi emocjonalnej, lecz wspólnych pasjach i zainteresowaniach.
Ponieważ interesują się bardzo specyficznymi, wąskimi dziedzinami wiedzy
(często naukami ścisłymi i przyrodniczymi), trudno znaleźć im osoby, które
podzielają ich entuzjazm dotyczący np. astronomii czy paleontologii.
trudności
z podtrzymywaniem kontaktu – dla otoczenia osoby z ZA mogą wydawać się
zarozumiałe, niedostępne, a nawet wyniosłe. Wynika to z faktu, że mają problemy
z komunikowaniem się na poziomie pozawerbalnym. Nie umieją poprawnie
interpretować gestów i min swojego rozmówcy, często nie rozumieją ironii, gier
słownych, metafor, rozbudowanych porównań itp. Przekaz słowny rozumieją bardzo
dosłownie, dlatego preferują jasne, zwięzłe, konkretne komunikaty. Podczas
bezpośredniej rozmowy rzadko wysyłają sygnały służące podtrzymaniu kontaktu z
drugą osobą i zapewniające o swoim zainteresowaniu (np. potakiwanie, zadawanie
pytań, kontakt wzrokowy) – wszystko dlatego, że skupiają się przede wszystkim
na temacie rozmowy, a nie kontakcie z drugim człowiekiem. Z tego powodu
zachowanie osób ZA często błędnie odczytuje się jako wyraz zarozumiałości,
przez co spychane są na margines oraz pozostają w izolacji od grupy.
nadmiernie
usztywnione, stereotypowe zachowania – polegają na powtarzaniu tych samych
czynności za każdym razem w ten sam sposób, co daje osobie z ZA poczucie
komfortu psychicznego. Stereotypowe zachowania mogą na przykład dotyczyć
chodzenia do pracy zawsze tą samą drogą, mimo że istnieje wiele innych i
szybszych; wchodzenia po schodach tak, aby zawsze podnosić tę samą nogę; mycia
naczyń zawsze w tej samej kolejności (garnki, talerze, sztućce, nigdy inaczej).
Zachowań tego typu może być tyle, ile osób z syndromem Aspergera.
zachowania
kompulsywne - jest to odczuwanie przymusu powtarzania danej czynności, co służy
wyładowaniu napięcia. Osoby dotknięte syndromem Aspergera często odczuwają na
przykład potrzebę gryzienia czegoś, liczenia gromadzonych przedmiotów,
obsesyjnego porządkowania i układania ich w równe rzędy, częstego mycia rąk
itp. Są to objawy typowe także dla zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, które
diagnozuje się u ok. 25% cierpiących na zespół Aspergera.
nieprawidłowości
percepcyjne – dotyczą głównie nadwrażliwości bądź niedowrażliwości na bodźce. U
osób z ZA często obserwuje się zaburzenia czucia głębokiego, co przekłada się
na problemy z utrzymaniem równowagi (stąd postrzegane są jako „niezdary”). Mogą
również w odmienny sposób odbierać bodźce wzrokowe – np. nadmiernie skupiać się
na szczegółach i stale szukać stymulacji wzrokowej (wypatrywać poruszających
się obiektów, intensywnie patrzeć na kolory i desenie) albo odwrotnie –
preferować widoki statyczne, spokojne. Nierzadko wykazują nadwrażliwość na
hałas, wówczas męczy ich głośna muzyka, rozmowy, śmiech, gwar uliczny; z
drugiej strony mogą odczuwać dyskomfort przebywając w zupełnej ciszy i
potrzebować dużej stymulacji dźwiękami.
zaburzenia
pamięci proceduralnej – pamięć proceduralna polega na wykonywaniu codziennych
czynności w sposób wyuczony i automatyczny, bez zaangażowania umysłowego. Osoby
z ZA zazwyczaj mają kłopoty z działaniem w ten sposób, muszą bardzo skupiać się
na wykonywanej czynności, nawet jeśli dotyczy prostego zapinania guzików.
Zespół Aspergera – metody terapeutyczne
W terapii zespołu Aspergera stosuje się następujące
metody:
terapia behawioralna - służy zmianie zachowań na
społecznie pożądane poprzez naukę schematów zachowań. Nauka prowadzona jest w
systemie nagród i kar (częściej nagród, jako że lepiej motywują). Stosuje się
różne techniki behawioralne mające pomóc osobom z ZA lepiej funkcjonować w
społeczeństwie oraz wykonywać codzienne czynności (np. tworzenie harmonogramów
zajęć tak, aby pamiętać o tym, co ma się do zrobienia). Wadą tej terapii jest
jednak schematyzm – nie wszystkie wzorce postępowania można zastosować do
wszystkich sytuacji. Poza tym metoda ta uczy tylko mechanicznych zachowań, ale
nie uświadamia osobom z zespołem Aspergera, jak rozumieć potrzeby i intencje
drugiego człowieka.
trening umiejętności społecznych (TUS) – zajęcia w
ramach terapii behawioralnej, dedykowane przede wszystkim dzieciom i młodzieży.
Uczą, jak zachowywać się w ściśle określonych sytuacjach takich jak zawieranie
znajomości, dyskutowanie, wyrażanie krytyki (najczęściej metodą odgrywania
scenek).
zajęcia z integracji sensorycznej (IS) –
przeznaczone dla dzieci, mają wspierać analizę i syntezę bodźców oraz
przeciwdziałać nieprawidłowościom sensorycznym. Do ich przeprowadzenia
wykorzystuje się rozmaite sprzęty i przedmioty – huśtawki, hamaki, podwieszane
platformy, trampoliny, piłki, tunele itp., a także materiały różnej faktury i w
różnych kolorach używane do stymulacji zmysłów. Efektem terapii jest poprawa
motoryki i koordynacji ruchowej dziecka.
psychoterapia metodą behawioralno-poznawczą – opiera
się na przekonaniu, że zachowanie człowieka zależy od tego, co myśli i jakie
czuje emocje, dlatego terapia ma na celu zmianę sposobu myślenia o sobie,
świecie i innych ludziach. Dzięki niej można oduczyć się schematów myślowych,
które utrudniają osiągnięcie celu i nauczyć się takich, które motywują,
zmieniają spojrzenie na świat.
Wybór metody terapeutycznej jest zależny od
indywidualnych cech pacjenta. Zawsze należy konsultować go z terapeutą.
