Choroba afektywna dwubiegunowa jest definiowana przez
psychologię popularną lub „uliczną” jako częste oraz niekontrolowane huśtawki
nastroju. Najpierw smutek, a potem radość, następnie złość, a na końcu spokój.
Jednak nie jest to do końca prawdą – choroba afektywna dwubiegunowa powinna
zostać opisana bardziej prawidłowo i szczegółowo.
Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) dzieli się na dwa
rodzaje: typ 1 i typ 2. Typ 1 charakteryzuje się epizodami maniakalnymi i
euforycznymi, podczas gdy typ 2 to mieszanina epizodów hipomaniakalnych i
depresyjnych. Poniżej przedstawimy dokładniej co to oznacza.
Co to jest epizod maniakalny?
Według DSM-5, epizod maniakalny objawia się zdefiniowanym
okresem nienaturalnie oraz stale uniesionego, wylewnego lub drażliwego nastroju
lub anormalnym lub stałym wzrostem energii i aktywności.
Podczas okresu przynajmniej jednego tygodnia (lub
jakiekolwiek innego okresu, jeśli pacjent musi być hospitalizowany) dana osoba
spędza większość dni w tym stanie. Wykazuje ona również 3 dodatkowe objawy –
niedosypianie, wzrost poczucia własnej wartości lub megalomania oraz nadmierne
uczestniczenie w ryzykownych przedsięwzięciach, itd.
Nastrój danej osoby podczas epizodów maniakalnych jakimi
charakteryzuje się choroba afektywna dwubiegunowa jest opisywany jako
euforyczny, nadmiernie szczęśliwy, lub „wniebowzięty”. Na przykład może ona
spontanicznie zainicjować rozmowę z nieznajomym, a jej myśli biegną szybciej,
niż jest ona to w stanie werbalnie wyrazić.
Nastrój osoby
doświadczającej maniakalnego epizodu zwykle opisywany jest jako euforyczny i
nadmiernie szczęśliwy.
Przesadny optymizm, wylewność, megalomania oraz brak oceny
sytuacji prowadzi do ryzykownych zachowań, takich jak przekraczanie prędkości
podczas jazdy, oddawanie swojego mienia, bezmyślne inwestowanie pieniędzy oraz
nadzwyczajna rozwiązłość seksualna. Tego rodzaju zachowania zwykle przyczyniają
się do strat ekonomicznych oraz społecznych danej osoby.
Mogą być na tyle poważne, by spowodować tragiczne skutki w
życiu towarzyskim i zawodowym, mogą doprowadzić do hospitalizacji, a nawet
symptomów psychotycznych (halucynacji, urojeń, itd.)
Co to jest epizod hipomaniakalny?
Według DSM-5 epizod hipomaniakalny to zdefiniowane okresem
czasu nienaturalnie oraz stale uniesiony, wylewny lub drażliwy nastrój lub
anormalny, stały wzrost energii i aktywności trwającej przez przynajmniej
cztery dni z rzędu.
W porównaniu z epizodami maniakalnymi, epizody
hipomaniakalne nie są na tyle poważne, by spowodować poważne zmiany w
funkcjonowaniu zawodowym czy społecznym. Zwykle nie wymagają hospitalizacji,
ani nie prowadzą do symptomów psychotycznych.
W porównaniu do
epizodów maniakalnych, epizod psycho-maniakalny nie jest na tyle poważny, by
doprowadzić do hospitalizacji.
Epizod depresyjny
Depresja znana jest większości osób. Ludzie stosują ten
termin kolokwialnie, by wyrazić uczucia smutku, melancholii, wyczerpania, zmęczenia,
apatii itd. Podobnie jak z poprzednimi epizodami, teraz zobaczymy jakie
kryteria muszą zostać spełnione, aby zdiagnozować epizody depresji, jakimi
cechuje się choroba afektywna dwubiegunowa.
DSM-5 wykazuje, że przynajmniej pięć z poniższych symptomów
musi być obecnych prawie każdego dnia przez okres przynajmniej dwóch tygodni.
Dodatkowo dana osoba przejawia brak zainteresowania i niemożność odczuwania
przyjemności.
Przynajmniej 90% pacjentów z depresją jest smutnych i
przygnębionych. Ważne jest, aby ich pytać jakie były najlepsze oraz najgorsze
momenty danego dnia oraz czy istnieje coś co pomoże im poczuć się lepiej. Te
czynniki mają związek z uczuciami.
Niemożność odczuwania przyjemności
To utrata odczuwania przyjemności płynącej z codziennych
czynności. Osoby, których dotknęła choroba afektywna dwubiegunowa są odporne na
radość, nic nie sprawia im przyjemności, czy to wyjście z przyjaciółmi, czy
oglądanie dobrego filmu.
Zmiany w apetycie i/lub wadze
Do kryteriów zalicza się również wzrost lub spadek wagi na
przestrzeni jednego miesiąca, który różni się o około 5% od od normalnych wahań
wagi. Ten symptom jest jednak czasem trudny do rozpoznania.
Problemy ze snem
Bezsenność była zawsze uważana za objaw depresji, chociaż
bardziej wątpliwe i atypowe jest nadmierne spanie. Istnieją trzy rodzaje
bezsenności, które powinny być zbadane: przejściowa, ostra i przewlekła.
Dodatkowo należy również przeanalizować jak zmęczony jest dany pacjent w ciągu
dnia, czy jego sen zapewnia mu wypoczynek, jak dużo czasu spędza w łóżku etc.
Powszechnym kryterium na bezsenność przejściową jest to, że
nie trwa ona dłużej niż przez tydzień. Ostra bezsenność występuje kiedy dana
osoba nie może spać przez okres od kilku dni do miesiąca. Bezsenność przewlekła
natomiast trwa przez dłużej niż miesiąc. Nie istnieją żadne kryteria, które
opisywałyby hipersomnię, czyli zbyt długie spanie.
Zaburzenia psychomotoryczne
Odnoszą się głównie do spowolnienia lub nadpobudliwości. Aby
zostać zdiagnozowanym, pewne zachowania muszą być dość widoczne dla otoczenia.
Utrata lub brak energii
Osoby, których dotknęła choroba afektywna dwubiegunowa
cierpią często na brak energii, ale tak naprawdę jest to bardziej brak
zainteresowania i apatia.
Nadmierna samokrytyka, poczucie winy lub niskie poczucie
własnej wartości
Ważne jest zapytać pacjenta, aby opisał siebie, a później
swoich przyjaciół i rodzinę oraz zobaczyć w jaki sposób to robi.
Trudności z koncentracją, myśleniem lub podejmowanie decyzji
Zwykle lekarz zapyta chorą osobę czy jest w stanie śledzić
rozmowy oraz programy telewizyjne, skupić się na swojej pracy itd.
Powracające myśli dotyczące samobójstwa i śmierci
Między 60 a 80 % samobójstw popełnianych jest przez ludzi, u
których stwierdzono depresję. Chorowanie na depresję zwiększa ryzyko
popełnienia samobójstwa aż o 30% w porównaniu z resztą populacji.
Jeśli ktoś przejawia pięć lub więcej powyższych symptomów,
nie oznacza to automatycznie, że dotknęła ich choroba afektywna dwubiegunowa.
Musi być występować również wyraźne pogorszenie się stanu psychospołecznego,
który nie może być pod wpływem żadnych lekarstw, innych schorzeń (np.
demencji), ani normalnych reakcji, takich jak żałoba.
Aby zdiagnozować
epizody depresyjne, dana osoba musi przejawiać się przygnębionym nastrojem oraz
utratą zainteresowania i brakiem odczuwania przyjemności.
Choroba afektywna dwubiegunowa typ 1 – cechy
Jak wspomnieliśmy powyżej, choroba afektywna dwubiegunowa
typu 1 charakteryzuje się obecnością epizodów maniakalnych. Przed lub po mogą
pojawić się również epizody hipomaniakalne lub depresyjne.
Podczas epizodów maniakalnych, ludzie zwykle nie są w stanie
przyjąć do wiadomości, że są chorzy oraz
że wymagają leczenia, dlatego żarliwie się przed nim wzbraniają. Zwykle
zmieniają ubiór, makijaż i inne cechy wyglądu, by zwrócić na siebie większą
uwagę lub wydać się bardziej atrakcyjnym seksualnie.
Niektórzy pacjenci stają się agresywni oraz stanowią
zagrożenie fizyczne. Jeśli mają urojenia mogą zaatakować drugą osobę lub
popełnić samobójstwo. W rezultacie swojego zaburzonego oceniania sytuacji,
braku świadomości oraz hiperaktywności, epizody maniakalne mogą mieć
katastrofalne konsekwencje.
Nastrój danej osoby może zmieniać się gwałtownie od gniewu,
aż po depresję. Podczas tych epizodów, objawy depresji mogą pojawiać się
zaledwie na moment, na kilka godzin, a nieco rzadziej na całe dnie.
Choroba afektywna dwubiegunowa cechuje się obecnością
epizodów maniakalnych.
Ryzyko popełnienia samobójstwa a zaburzenia afektywne
dwubiegunowe typu 1
DSM-5 szacuje, że ryzyko popełnienia samobójstwa u osób
cierpiących na tę chorobę jest 15 razy
wyższe, niż u reszty populacji. Składa się na nie 1/4 wszystkich
samobójstw.
Choroba afektywna dwubiegunowa typ 2 – cechy
Choroba afektywna dwubiegunowa typu 2 charakteryzuje się
obecnością epizodów hipomaniakalnych i depresyjnych. Epizody maniakalne
wstępują wyłącznie w typie 1. Osoby chorujące na typ 2 zwykle udają się do
lekarza kiedy doskwierają im epizody depresyjne, a rzadko narzekają na symptomy
hipomaniakalne, jako że nie prowadzą one do żadnych zaburzeń normalnego
funkcjonowania.
Zaburzenia związane z typem 2 są konsekwencją epizodów
depresyjnych. To stałe i niespodziewane zmiany nastroju oraz niepewne relacje
zawodowe i towarzyskie z innymi osobami. Osoby, których dotyka choroba
afektywna dwubiegunowa typu 2 mogą nie postrzegać swoich epizodów
hipomaniakalnych jako coś patologicznego czy niekorzystnego. Mimo to ich
nieobliczalne zachowanie może drażnić otoczenie.
Cechą wspólną tego zaburzenia jest impulsywność, która może
przyczynić się prób samobójczych oraz
nadużywania środków psychoaktywnych/alkoholu.
Choroba afektywna dwubiegunowa typu 2 cechuje się występowaniem epizodów hipomaniakalnych
oraz depresyjnych.
Ryzyko popełnienia samobójstwa a zaburzenia afektywne
dwubiegunowe typu 2
Według DSM-5 ryzyko prób samobójczych jest wyższe w
przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej typu 2. Około 1/3 pacjentów
cierpiących na te zaburzenia ma za sobą próby samobójcze. Częściej również
kończą się one śmiercią, niż w przypadku zaburzeń typu 1.
Bibliografia:
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Diagnostyczny i
statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych, 5 edycja: DSM-5. Stany
Zjednoczone 2013.
